ลอสแองเจลิส — เมื่อมองแวบแรก ไฮฟา อัล-มันซูร์ ผู้อำนวยการสร้างภาพยนตร์ชาวซาอุดีอาระเบียก็ดูเหมือนคุณแม่ฟุตบอลในแอลเอคนอื่นๆ
แต่ในอุตสาหกรรมที่กลอุบายและเล่ห์เหลี่ยมมีความสำคัญต่อฝีมือของผู้สร้างภาพยนตร์พอๆ กับกล้องและนักแสดง แม่ที่ถ่อมตัวของลูกสองคนจึงได้งานแสดงที่กรุงริยาด เมืองหลวงของซาอุดิอาระเบีย ซึ่งเธอได้สร้างภาพยนตร์สารคดีเรื่องแรกของเธอเรื่อง “วัดดา” ทางด้านหลัง ของรถตู้ Toyota Hiace ที่ไม่มีเครื่องหมาย
“ทุกอย่างเกี่ยวกับเรื่องนี้ผิดกฎหมาย” อัล-มันซูร์ วัย 46 ปี กล่าวกับนิกเคอิ เอเชีย “ฉันไม่สามารถขับรถหรือทำงานร่วมกับผู้ชายได้ … เราจะสื่อสารด้วยเครื่องส่งรับวิทยุและฉันมีจอภาพเพื่อให้สามารถเห็นทุกอย่างได้” มากกว่าหนึ่งครั้งเธอต้องหลบสายตาที่สอดรู้สอดเห็นของ มุตตาวา,ตำรวจศาสนาของริยาด.
“Wadjda” – กระทืบผ้าคลุมบาง ๆ ในนามของของซาอุดิอาระเบีย abaya– ผู้หญิงที่แต่งตัวประหลาด – อาจจะได้ที่ดิน al-Mansour อยู่หลังลูกกรง เรื่องราวของเด็กหญิงอายุ 10 ขวบที่ต้องดิ้นรนเพื่อเอาจักรยานขึ้นขี่ เพียงพอที่จะเอาชนะเจ้าชาย al-Waleed bin Talal นักปฏิรูปผู้ทรงอิทธิพล
แทนที่จะถูกสั่งห้ามในซาอุดิอาระเบีย ในปี 2014 “Wadjda” กลายเป็นการยื่นเสนองาน Academy Awards ครั้งที่ 86 ครั้งแรกของประเทศ หากพลาดรางวัลออสการ์ ภาพยนตร์เรื่องนี้ได้รับการเสนอชื่อเข้าชิงรางวัล BAFTA และรางวัลมากมายจากเทศกาลภาพยนตร์ในเวนิส แวนคูเวอร์ ร็อตเตอร์ดัม และดูไบ ซึ่งตอกย้ำสถานะของอัล-มันซูร์ในฐานะเด็กโปสเตอร์สำหรับสตรีนิยมในซาอุดิอาระเบีย
ถึงกระนั้น ความสำเร็จก็ต้องแลกมาด้วยราคา “หนึ่งในคนที่เขียนถึงฉันบอกว่าพวกเขามีโลงศพพร้อมสำหรับฉัน” อัล-มันซูร์เล่า รอยยิ้มที่บิดเบี้ยวที่ริมฝีปากของเธอ
ตลอด 9 ปีที่ผ่านมา อาชีพของอัล-มันซูร์ในฮอลลีวูดได้หมุนรอบตัวละครหญิงที่มีความมุ่งมั่นอย่างแรงกล้า: “Mary Shelley” (2017), “Nappily Ever After” (2018) และบทความการ์ตูน “Miss Camel” กลับบ้านในซาอุดิอาระเบีย บางสิ่งเปลี่ยนไป ขณะนี้ ผู้หญิงสามารถขับรถ ดูกีฬา และเดินทางโดยไม่ได้รับอนุญาตจากผู้ปกครองชาย สิทธิที่ผู้หญิงจำนวนมากทั่วอ่าวไทยยังคงถูกปฏิเสธอยู่เป็นประจำ
ด้านบน: al-Mansour วัย 46 ปี กล่าวว่าภาพยนตร์ของเธอยังคงสร้างความขัดแย้งในประเทศบ้านเกิดของเธอ โดยสังเกตว่ากล่องจดหมายของครอบครัวของเธอ “ยังคงเต็มไปด้วยภัยคุกคามต่อความตาย” (ภาพโดย Pablo Cuadra / Getty Images) ด้านล่าง: ในภาพยนตร์เรื่องล่าสุดของ al-Mansour ผู้สมัครที่สมบูรณ์แบบ, Mila al-Zahrani รับบทเป็นนายแพทย์ Maryam ของ ER ซึ่งลงสมัครรับเลือกตั้งในสภาท้องถิ่น
บางทีที่สำคัญที่สุดสำหรับ al-Mansour ในปี 2018 ทางการในริยาดได้ยกเลิกการแบนอายุ 35 ปี ซึ่งเธอบอกว่าโน้มน้าวให้กลับบ้านเพื่อถ่ายทำภาพยนตร์เรื่องล่าสุดของเธอ “ผู้สมัครที่สมบูรณ์แบบ”.”
“โรงภาพยนตร์ถูกกฎหมาย และฉันต้องการสำรวจสิ่งที่เปลี่ยนแปลงไปในประเทศ” อัล-มันซูร์กล่าว “รู้สึกมีพลังที่จะกลับไปยิงอย่างถูกกฎหมาย แต่ก็ยังยากอยู่ดี”
บนพื้นผิว ซาอุดิอาระเบียเป็นสังคมที่กำลังเผชิญกับภาวะเสรีนิยม แต่ตามที่อัล-มันซูร์ชี้ให้เห็น “ต้องใช้เวลาสักระยะในการเปลี่ยนแปลงทางสังคมเพื่อให้ทันกฎหมาย” อาจไม่มีตัวอย่างใดที่ดีไปกว่าตู้ไปรษณีย์ที่บ้านของเธอในอัลอาห์ “มันยังคงเต็มไปด้วยการขู่ว่าจะฆ่า” เธอกล่าวพร้อมกับถอนหายใจ
ใน “ผู้สมัครที่สมบูรณ์แบบ” Mila al-Zahrani รับบทเป็นแพทย์ประจำห้องฉุกเฉิน Maryam ซึ่งหลังจากถูกปฏิเสธไม่ให้เข้าร่วมการประชุมทางการแพทย์ในเจดดาห์เพราะเธอลืมได้รับอนุญาตจากบิดาของเธอให้บินได้ตัดสินใจสมัครเป็น ผู้สมัครรับเลือกตั้งในเขตเทศบาล
ถ้า Maryam ลงแข่งในเดนเวอร์ ดุสเซลดอร์ฟ หรือแม้แต่ในดูไบ เธอคงเป็นฝ่ายค้านกับสมาชิกสภาผู้เฒ่า แต่ในซาอุดิอาระเบีย ซึ่งมีผู้หญิงซาอุดิอาระเบียเพียง 10% เท่านั้นที่ลงคะแนนเสียงในการเลือกตั้งรัฐบาลท้องถิ่น และแทบไม่มีใครลงสมัครรับตำแหน่ง เธอต้องเผชิญกับการต่อสู้ที่ยากลำบาก “ฉันหวังว่าคุณจะชนะ แต่ฉันไม่ลงคะแนน” ผู้หญิงคนหนึ่งบอกเธอในงานหาเสียงครั้งแรกของเธอ ซึ่งเป็นงานระดมทุนหญิงล้วน “สามีของฉันจะฆ่าฉันถ้าฉันโหวตให้คุณ” ผู้หญิงอีกคนกล่าว
เหมือนกับ “วัจด้า” “ผู้สมัครที่สมบูรณ์แบบ” เป็นมุมมองที่มองเห็นได้ชัดเจนถึงความคับข้องใจเกี่ยวกับราคาต่อรองที่ต้องเผชิญกับผู้หญิงในซาอุดิอาระเบีย เช่น เมื่อไมโครโฟนหยุดทำงานระหว่างพูดตอไม้และช่างเทคนิคชายกำลังถกเถียงว่าเขาสามารถแก้ไขได้โดยไม่ละเมิดกฎหมายชาริอะฮ์หรือไม่ .
al-Mansour เติบโตจากภาพยนตร์ต่างประเทศโดยกล่าวว่าในขณะที่เธอ “รักบอลลีวูดและแจ็กกี้ ชาน” แนวคิดนีโอเรียลลิซึมของอิตาลีมีอิทธิพลต่อสไตล์ของเธอมากที่สุด “มันเหมือนกับชีวิตเล็กๆ น้อยๆ … คุณไปที่ใดที่หนึ่งแล้วเปลี่ยนแปลงเล็กน้อยที่นี่และที่นั่น แต่คุณบันทึกสถานที่ตามที่เป็นอยู่” เธออธิบาย “ในซาอุดิอาระเบีย ฉันมีส่วนร่วมอย่างใกล้ชิดกับเรื่องต่างๆ ภูมิทัศน์ และสถานที่ เพื่อให้ผู้คนสามารถสัมผัสกับประเทศโดยตรงผ่านงานของฉัน”
การดู “ผู้สมัครที่สมบูรณ์แบบ” เป็นเรื่องยากที่จะไม่รู้สึกหงุดหงิดแทนเธอ ในฉากเปิดเรื่องหนึ่ง มาเรียมเข้ามาช่วยชีวิตชายชราที่ได้รับบาดเจ็บจากอุบัติเหตุทางรถยนต์: “เก็บเธอไว้ให้ห่างจากฉัน!” ชายคนนั้นกรีดร้อง ต่อมาเมื่อเธอได้รับโอกาสเป็นที่ปรึกษาชายในระหว่างการหาเสียง ความตื่นเต้นกลับกลายเป็นความผิดหวังเมื่อรู้ว่าเธอจะต้องให้ที่อยู่ของเธอผ่านวิดีโอสตรีมซึ่งนั่งอยู่อีกฟากหนึ่งของกำแพง
al-Mansour ไม่ต้องการเล่นกับทัศนคติแบบตะวันตกด้วยความกระตือรือร้นที่จะขัดเกลาการแบ่งแยกสีผิว พ่อของมัรยัม (คาลิด อับดุลริม) เป็นนักดนตรีผู้รักอิสระที่ต่อต้านความนับถือวะฮาบี คู่ขนานที่ชัดเจนกับชีวิตของ al-Mansour เธออธิบายพ่อของเธอว่าเป็นกวีที่ “มาก เสรีมาก”
เช่นเดียวกับอัล-มันซูร์ มัรยัมเป็นอะไรก็ได้นอกจากยอมจำนน ในภาพยนตร์เรื่องนี้ เธอค่อยๆ เปลี่ยนมาใช้ผ้าคลุมศีรษะแบบเปิดหน้า
“เป็นสิ่งสำคัญสำหรับฉันที่ผู้หญิงในตะวันออกกลางและผู้หญิงมุสลิมเข้าใจว่าใบหน้าของพวกเขาคือตัวตนของพวกเขา” อัล-มันซูร์กล่าว “แต่บททั้งหมดที่ฉันได้รับเกี่ยวกับสตรีมุสลิมและอาหรับ [imply that they are] เหยื่อทั้งหมดและเศร้า เราหน้าด้านมาก เราเข้มแข็งมาก อย่าถือสาเลย”
ด้านบน: นักวิจารณ์สังคมชาวซาอุดิอาระเบียที่ดุร้าย al-Mansour กล่าวว่าเธอไม่ต้องการเล่นแบบแผนของตะวันตกเช่นกัน: “คุณจะเห็นผู้หญิงซาอุดิอาระเบียสร้างภาพยนตร์มากขึ้น” (ภาพโดย Brigitte Lacombe) ด้านล่าง: ในฉากเปิดเรื่อง “The Perfect Candidate” ฉากหนึ่ง มาเรียมมาช่วยชายชราที่ได้รับบาดเจ็บจากอุบัติเหตุทางรถยนต์ “เก็บเธอไปจากฉัน!” เขากรีดร้อง
นี่คือกุญแจสู่ความสำเร็จของ al-Mansour โดยให้ความสำคัญกับความละเอียดอ่อนและอารมณ์ขันมากกว่าการเมืองที่เปิดเผย “ความขบขันเป็นวิธีที่สำคัญมากสำหรับคนที่จะระมัดระวังตัวและยอมรับข้อความของคุณ” เธอกล่าว “ฉันไม่ค่อยเผชิญหน้าและไม่พยายามเปิดโปงวัฒนธรรม หากคุณเทศนากับผู้คนโดยไม่ให้ความบันเทิง มันจะไม่ได้ผล ฉันมองตัวเองเป็นผู้ให้ความบันเทิง และในที่สุดฉันก็จะรักผู้คน เพื่อสนุกกับเรื่องราวของฉัน”
ด้านอื่น ๆ ของชีวิตส่วนตัวของเธอแจ้งภาพยนตร์ของเธอ เมื่อเธอแต่งงานกับสามีนักการทูตสหรัฐฯ เธอไม่ได้รับอนุญาตตามกฎหมายให้ขับรถไปร่วมพิธี เพื่อพิสูจน์ประเด็น เธอจึงใช้รถกอล์ฟแทน “ฉันคาดหวังว่าจะมีกลุ่มอนุรักษ์นิยมจำนวนมากที่ยังคิดว่าผู้หญิงไม่ควรขับรถเลย ไม่ต้องสนใจที่จะสร้างภาพยนตร์” อัล-มันซูร์กล่าว “แต่ฉันก็หวังว่าจะมีบางคนที่ยอมรับข้อความนี้ด้วย เด็กผู้หญิงบางคนจะเข้าใจความหมายของการมีความสุข บางทีพวกเขาอาจจะออกไปเป็นนักร้อง ศิลปิน การแสดง แพทย์ …สิ่งที่พวกเขาต้องการ!”
เมื่อถูกขอให้เข้าร่วม General Authority for Culture ของซาอุดิอาระเบียเมื่อต้นปีนี้ al-Mansour รู้สึกมองโลกในแง่ดีมากขึ้นเกี่ยวกับอนาคต: “ฉันคิดว่าในอีก 5 ปีข้างหน้าเราจะเห็นความหลากหลายทางศิลปะมากขึ้น ผู้ชายจำนวนมากขึ้นจากทุกประเภท จากภูมิหลัง มีผู้หญิงมากขึ้น คุณจะเห็นผู้หญิงซาอุดิอาระเบียสร้างภาพยนตร์มากขึ้น”
เธอรู้สึกว่าหลายปีที่ไม่มีโรงภาพยนตร์ได้สร้าง “ความหิวโหยอย่างมาก” สำหรับภาพยนตร์ในซาอุดิอาระเบีย แต่เธอก็เข้าใจด้วยว่าหนทางยังอีกยาวไกล “ภาพยนตร์แนวอาร์ตเฮาส์อย่าง “The Perfect Candidate” ยังไม่ได้รับความนิยมที่นี่เหมือนในฝั่งตะวันตก เป็นสิ่งที่ต้องได้รับการหล่อเลี้ยงในช่วงหลายปีที่ผ่านมา เราต้องทำงาน เติบโตต่อไป และสนับสนุนผู้สร้างภาพยนตร์ในท้องถิ่นให้ทำสิ่งนั้น “
อย่างไรก็ตาม เธอมองว่าการเปลี่ยนแปลงนี้เป็นไปในทางบวก และเป็นสิ่งที่จะเกิดขึ้นในตะวันออกกลาง “ในแง่หนึ่งซาอุดิอาระเบียเป็นผู้นำโลกอาหรับ และฉันคิดว่าการได้เห็นการปฏิรูปสังคมแบบนี้ในประเทศที่อนุรักษ์นิยมนั้นน่าทึ่งมาก เมื่อคุณให้อำนาจแก่ศิลปิน เมื่อคุณให้ทุนแก่ผู้สร้างภาพยนตร์ มันทำให้ประเทศชาติโดดเด่นจริงๆ .”
“เรากำลังจะได้เห็นตะวันออกกลางที่แตกต่างออกไป” อัล-มันซูร์กล่าว พร้อมยิ้มกว้างเป็นพันวัตต์ “ฉันแน่ใจนะ”